راههای مختلف انتقال حرارت

چون در بررسی و مطالعه چگونگی به وجود آمدن آتش‌سوزی و طریقة اطفاء آن روشهای مختلف انتقال حرارت جهت جلوگیری از توسعه آتش‌سوزی اهمیت زیادی دارد. بنابراین راههای مختلف این انتقال را بیان می‌نماییم.

1-  روش مستقیم یا هدایت:

در این طریق جسم به علت مجاورت با یک کاتون آتش گرم می‌شود.

یعنی حرارت از یک جسم که دارای درجه حرارت بالاتر می‌باشد به یک جسم دیگر که دارای درجه حرارت پایین‌تر است منتقل می‌گردد. مانند گرم شدن فلزی در سقف یا پایه ساختمانها از اتاقی به اتاق دیگر گسترش یابد مگر این که این ستونهای فلزی از میان دیوارهای مقاوم در برابر آتش عبور کرده باشند.

2-  روش غیر مستقیم یا جابجایی:

در این طریق به علت جابجایی و حرکت هوا گرم حرارت انتقال می‌یابد. در آتش‌سوزیها بعلت گرم شدن بخارات و گازهای زیادی به وجود می‌آید که این گازهای گرم از طریق پلکانها و کاتالهای آسانسورها به طرف بالا حرکت کرده و باعث گسترش حریق در طبقات مختلف سازمان می‌گردد. معمولاً قریب 75% حرارت یک حریق بوسیله هوای محیط و گازهای تولیدی دور می‌شود زیرا بر اثر حرارت زیاد هوای کانون حریق گرم، و باعث گرم کردن کلیه مواد و اجسام مسیر خود شده و بعضی را ممکن است به درجه احتراق برساند همچنین تداوم صعود هوای داغ موجب می‌شود که هوای تازه از زیر کشیده شده جای آن را بگیرد. که در نتیجه به شدت و توسعه حریق کمک می‌گردد.

3-  روش تشعشع:

در این طریق حرارت بصورت امواج حرارتی (نورانی) انتقال می‌یابد امواج نورانی در مسیر خود تا به مانع برخورد نکرده‌اند حرکت می‌کنند. مانند گرمای حاصل از جذب اشعه خورشید. در تشعشع هر چه جسم بیشتر قابلیت جذب داشته باشد زودتر گرم می‌شود. (یک جسم سیاه زودتر جذب حرارت می‌نماید تا یک جسم صیقلی و روشن)

عوامل ایجاد آتش:

عوامل ایجاد کننده اغلب آتش‌سوزیها را می‌توان به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد.

1-  تماس مستقیم با شعله یا مواد مشتعل

2-  وجود درجه حرارت کم برای مدت زیاد

3-  گرم شدن خودبخود و سوختن

4-  انفجار با انتشار سریع شعله

5-  صاعقه (رعد و برق)

6-  انفجار ذرات معلق در هوا

7-  الکتریسیته

8-  فعل و انفعالات شیمیایی

9-  مالش، فشار، ضربه به علت سقوط اجسام

10- الکتریسیته ساکن

در حالات مذکور به محض اینکه حرارت ماده به نقطة اشتعال رسید، شروع به سوختن می‌کند به شرط آنکه به اندازه کافی اکسیژن موجود باشد. البته باید توجه داشت که نقطه اشتعال هر ماده تابع شرایط و وضع خاصی است که در آن شرایط وضع ماده قرار گرفته باشد. مثلاً اگر ماده خشک باشد آسانتر می‌سوزد و اگر مرطوب باشد مشکلتر خواهد سوخت.

تفاوت گاز و بخارات قابل اشتعال:

تفاوت گاز و بخار در این است که، گاز ماده‌ای است که همیشه در درجه حرارت و فشار عادی به حالت گاز است در صورتیکه بخار گازی است که از جسمی که بر اثر گرم شدن آن متصاعد شده است و این جسم در درجه حرارت معمولی و عادی بحالت مایع یا جامد است.

 روشهای اطفاء حریق:

1- سرد کردن: سرد کردن در حقیقت از بین بردن ضلع حرارت می‌باشد. همانطوریکه ذکر گردیده یک جسم قابل اشتعال در یک درجه حرارت بخصوص شروع به سوختن می‌نماید. حال اگر بوسیله سرد کردن درجه حرارت یک ماده قابل اشتعال را پایین آوریم یکی از اضلاع مثلث آتش را از بین برده و در نتیجه آتش خاموش می‌گردد. باید توجه کرد که سرد کردن بعد از اینکه درجه حرارت جسم به پایین نقطه اشتعال رسید. جهت اینک دوباره مشتعل نشود باید ادامه پیدا کند، سرد کردن به طرق مختلف صورت می‌گیرد. (در حریق جامدات توسط آب، در حریق مایعات توسط کف بخاط داشتن آب در جوار حبابها) ولی باید توجه داشت که در هر نوع آتش سوزی مجاز به استفاده از آب نیستیم.

2- خفه کردن (قطع اکسیژن): با از بین بردن ضلع اکسیژن است که، مانع از دسیدن اکسیژن به جسم قابل اشتعال می‌گردیم، به این روش خفه کردن می‌گویند. در این حالت از کپسولهای آتش نشانی یا پتو خیس یا هر وسیلة دیگری که بتواند راه نفوذ اکسیژن را به محل سوخت ببندد، استفاده می‌شود.

3- جدا ساز (سد کردن): اگر به وسیله‌ای مانع از رسیدن سوخت به کانون اشتعال گردیم عمل سد کردن را انجام داده‌ایم، مانند: بستن شیر مخزن گاز که تولید آتش سوزی کرده است، یا دور کردن مواد قابل اشتعال از محوطه آتش جهت جلوگیری از توسعه آتش و ...

طبقه بندی انواع آتش سوزیها:

گروه A: (آتش سوزی جامدات قابل اشتعال):

که اغلب دارای ماهیت آلی (ترکیبات کربن‌دار) اتفاق می‌افتد، در این طبقه جای می‌گیرند و معمولاً از سوختن آنها: خاکستر باقی می‌ماند. این دسته از آتش سوزیها بسیار معمول هستند، و موثرترین عامل خاموش کننده نیز عموماً آب بصورت جت یا اسپری می‌باشد.

گروه B: (آتش سوزی مایعات قابل اشتعال):

این آتش سوزیها مربوط به مایعات یا جامداتی می‌باشد که به مایع تبدیل می‌شوند و بمنظور انتخاب عامل موثر برای اطفاء حریق در این نوع آتش سوزیها می‌توان مایعات قابل اشتعال را به دو گروه ذیل تقسیم بندی کرد:

الف) مایعاتی که قابل امتزاج با آب هستند مانند الکل و استن

ب) مایعاتی که غیر قابل امتزاج با آب می‌باشند مانند نفت، گازوئیل و ...

بایستی برای اطفاء حریق در نوع اول از آب و ... و در نوع دوم از کف و پودرهای شیمیایی خشک استفاده نماییم.

 

گروه C: (آتش سوزی گازهای قابل اشتعال):

این آتش سوزیها مربوط به گازها و یا گازهای مایع بوده، که معمولاً به صورت پخش مایع یا نشت گاز آتش سوزی انجام می‌گیرد. نمونه این گازها عبارتند از: متان، پروپان، بوتان و غیره ...... برای مهار آتش سوزیها سطحی این نوع گازها از پودر شیمیایی خشک و کف می‌توان استفاده کرد (اسپری کردن آب معمولاً به عنوان سرد کننده مخازن گازها بکار می‌رود).

گروه D: (آتش سوزی فلزات قابل اشتعال):

مواد اطفاء حریق که دارای آب باشند برای این آتش سوزیها بی‌اثر، و حتی خطرناک‌اند. همچنین بکار بردن گاز کربنیک و پوردهای شیمیایی خشک (بی‌کربناتها) ممکن است در مورد اغلب خطرناک باشد. در غالب آتش سوزیها مربوط به فلزات بکار بردن پودر گرافیت – پودر تالک (طلق) – خاکستر بی‌کربتان دو سود – سنگ آهک و ماسه خشک معمولاً مطلوب خواهد بود. پودهای خاص ترکیبی برای اطفاء آتش سوزی بعضی از فلزات به ویژه در موارد پرتوزا توصیه شده‌اند.